روش های خواندن دروس شیمی و فیزیک و زیست شناسی

مهندس امین دهقان

شیمی

از کتاب های جدید درس شیمی در کنکور سراسری سال های 84 تا 88 سؤال طرح شده و سطح کلی سؤال ها به تدریج رو به سخت تر شدن رفته است. به طوری که می توان سطح سؤال های سال 84 و 85 را ساده و سال 86 را متوسط و سال 87و88 را متوسط رو به مشکل و اندکی مفهومی تر ارزیابی کرد. در سؤال های سال 85 و 86 تعداد 6 تا 7 سؤال از شکل ها و نمودارهای کتاب درسی طراحی شده است. در سوال های سال 87 نیز این روند ادامه داشته و چهار سوال ریاضی و 6 سوال رشته تجربی از این دسته است. طرح این سؤال ها توجه هر چه بیشتر به شکل ها و مفاهیم موجود در آن ها را می طلبد. گاهی در این گونه سؤال ها یکی از اجزاء شکل حذف شده و مورد سؤال واقع می شود. در سال 86 و 87 و تعداد 6 تا 7 سؤال بصورت نقطه چین و جای خالی طرح شده است.در سال 88 تعداد مسئله ها خیلی نسبت به سالهای گذشته بیشتر شده است که نیازمند تنظیم وقت صحیح جهت حل آنها می باشد ….

در این گونه سؤال ها اکثراً مفاهیم و جملات متن کتاب درسی مورد سؤال واقع می شود. طرح این گونه سؤالات به معنای آن است که مطالعه خط به خط و متن کتاب های درسی بر مطالعه جزوات دیگر اولویت دارد. مطالبی که در حاشیه متن صفحه کتاب مطرح می شوند هم مثل مطالب متن درس ها اهمیت دارند و از تمامی آن ها سؤال طرح می شود. برخی مطالب مهم درسی در قالب تیترهایی”هم چون دانشمندان” و یا در قالب “فکر کنیدها” بصورت طرح سؤال تدریس شده اند. تمامی پرسش های مطرح شده در کتاب، جزو اولین سؤال هایی است که در کنکورهای 84 تا 87 از آن ها سؤال مطرح شده است.
مطالب “بیشتر بدانید” را می توان به دو دسته کلی تقسیم کرد. برخی از آن ها کاملاً مکمل درس می باشند. مثل نظریه اسید و باز لوویس در صفحه 55 یا نحوه عملکرد شناساگرها در صفحه 64 که مانند مطالب متن کتاب برای درک مفاهیم به آن ها نیاز داریم. برخی دیگر مطالب کاملاً حاشیه ای هستند که به تکمیل معلومات عمومی و مطالب جالب توجه علمی می پردازند. مثل بیشتر بدانید صفحه 62 در مورد عملکرد اسید معده ، مطالعه این بیشتر بدانیدها برای کنکور اهمیت کمتری دارد و به خاطر سپردن جزئیات آن ها اولویت ندارد.

مجموعه تست های کنکورهای سراسری و آزاد که مربوط به قبل از سال 1384 می شوند و از کتاب های جدید طرح نشده اند باید توسط اساتید خبره گزینش و بسیاری از آن ها که مربوط به مطالب حذف شده است تغییر و ویراستاری شوند.در برخی از کتاب های کمک درسی که شامل این مجموعه سؤال ها است این گزینش بدرستی انجام نشده است و دانش آموزان در هنگام بررسی این تست های قدیمی باید متوجه این موضوع باشند.
برخی از تست ها جنبه محاسباتی دارند و شامل اعداد اعشاری می شوند که قابل ساده کردن نبوده جزو محاسبات وقت گیر محسوب می شوند. با توجه به ممنوع بودن استفاده از ماشین حساب به نظر برخی دانش آموزان حل این گونه تست ها وقت زیادی می برد و ضرورت ندارد، در حالیکه در عمل وقت مناسبی را می گیرند و بر خلاف تست های مفهومی و شبهه دار حتماً به جواب درست می رسند. زمان گذاشتن و حل این تست ها کاملاً توصیه می شود.
خلاصه برداری از مطالب حفظی مخصوصاً در مورد فصل هایی مثل فصل 1 و2 سال دوم به صورت فلش کارت یا فیش جعبه لایتنر در به خاطر سپردن آن ها بسیار مؤثر است وکاملاً توصیه می شود

زیست شناسی

کتاب زیست‌شناسی را گذاشته‌ای جلوی خودت و داری به امتحان پایان ترم یا به کنکور و یا به المپیاد فکر می‌کنی! با خودت می‌گویی: “چه کنم با این حجم زیاد..؟؟!! چگونه این همه مطلب را حفظ کنم…؟؟!!” آیا به‌راستی زیست‌شناسی یعنی حفظ کردن؟ به‌نظر من که این‌طور نیست! هرچند که باور خیلی‌ها این است که زیست‌شناسی مساوی است با حفظ کردن مقدار زیادی مطلب؛ من معتقدم که هیچ‌کس زیست‌شناسی را یاد نمی‌گیرد مگر این‌که فکر کند و تجزیه و تحلیل کند. اما چگونه زیست‌شناسی را مطالعه کنیم که بیش‌ترین لذت را ببریم و آن را اصولی درک کنیم؟ در هر یک از بخش‌های زیر یک کلید طلایی برای مطالعه‌ی زیست‌شناسی را برای شما تشریح خواهیم کرد.

خواندن ممنوع! مطالعه کن!

بله..!! این دو تا با هم فرق دارند! خواندن به این می‌گویند که فقط کلمات را پشت سرهم بخوانی و رد شوی. در “خواندن” شما فقط یک ماشین گویا هستید که کلمه‌ها را می‌خواند و معنی آن را نمی‌فهمد. اما “مطالعه” کردن بسیار فرق دارد! مطالعه کردن فرایندی فعال است که شما با خواندن هر جمله به‌معنای آن فکر می‌کنید، ارتباط آن را با جملات قبلی درک می‌کنید و جملات بعدی را پیش‌بینی می‌کنید. در این فرایند شما هدف شما تمام کردن هرجه زودتر کتاب نیست؛ بلکه هدف شما یادگیری هر چه بهتر تک‌تک مطالب است.

در یک مطالعه‌ی فعال شما بین عبارات و جمله‌هایی که می‌خوانید مکث می‌کنید و لحظاتی به آن‌چه خوانده‌اید فکر می‌کنید. حتی ممکن است گاهی برای تجزیه و تحلیل بهتر آن‌چه که خوانده‌اید از کاغذ و مداد و کشیدن شکل و جدول و درخت استفاده کنید. در این روش شما هیچ پاراگرافی را یاد نگرفته رها نمی‌کنید و تا آن پاراگراف را کامل یاد نگرفته‌اید سراغ پاراگراف بعدی نمی‌روید

خلاصه برمی‌دارم، پس هستم!

در مورد فایده‌های خلاصه‌برداری هنگام مطالعه بارها و بارها شنیده‌ایم. اما آیا تا به‌حال یک خلاصه‌برداری صحیح انجام داده‌اید؟ در مورد شیوه‌ی خلاصه‌برداری نظرات مختلفی وجود دارد اما نکات مشترکی بین تمام آ‌نها وجود داردد:

1) برای هر درس یک دفترچه یا قسمت مشخصی از یک دفتر را اختصاص دهید.

2) برای خلاصه‌نویسی از هنر خود استفاده کنید! از مدادها یا خودکارهای رنگی استفاده کنید و برای خلاصه‌های خود شکل بکشید. رنگ‌ها و شکل‌ها به یادگیری کمک می‌کنند؛ مخصوصا این‌که اثر هنری خودتان باشد!

3) خلاصه‌برداری باید خلاصه باشد! اگر قرار باشد تمام مطلب را بازنویسی کنید دیگر اسمش خلاصه نمی‌شود! پس تنها نکاتی را به‌عنوان خلاصه یادداشت کنید که فهم آنها مشکل است یا زود از ذهن پاک می‌شوند و یا برای شما خیلی ناشناخته هستند.

4) خلاصه‌برداری وقتی معنا پیدا می‌کند که شما اول مطلب را فهمیده باشید. پس اول یادگیری بعد خلاصه‌برداری.

5) در خلاصه‌برداری لازم نیست از زبان خود کتاب استفاده کنید. شما می‌توانید با زبان و کلمات خودتان و حتی با زیان طنز مطالب را بنویسید. این‌طوری موقع مرور کردن یادداشت‌های‌اتان لذت بیش‌تری خواهید برد.

و اما از خواص و فایده‌های خلاصه‌برداری هرچه بگوییم کم گفته‌ایم! بهترین استفاده از خلاصه‌برداری‌ها وقتی است که شما می‌خواهید در زمانی کوتاه، کل یک کتاب را مرور کنید (مثل شب امتحان یا یک هفته مانده به کنکور یا المپیاد). بنابراین با وجود این‌که خلاصه‌برداری سرعت مطالعه‌ی شما را کم می‌کند، اما فایده‌ای که بعدها از آن می‌برید بسیار بیش‌تر از این حرف‌هاست.

از خودت سؤال بپرس

یکی از بهترین شیوه‌های درک کامل مطلب این است: “وقتی که مطلبی را می‌خوانید برای خودتان سؤال طرح کنید”. می‌توانید این سؤال‌ها را در ذهن خود بپرسید یا این‌که آن را روی کاغذ بنویسید. و صد البته ای‌نکه باید برای سؤال‌های خود جواب‌هایی را هم آماده کنید.
گاهی این جواب‌ها در خود متنی است که شما مطالعه می‌کنید، گاهی هم جواب آن را باید در منابع دیگری جستجو کنید.
به هر حال شیوه‌ی طرح سؤال ضمن این‌که به درک بهتر مطلب کمک می‌کند شما را برای هر امتحان و کنکور و آزمونی نیز آماده می‌کند.

طبیعت؛ مرور زیست‌شناسی

چه جایی بهتر از طبیعت برای مرور زیست‌شناسی می‌شناسید؟ تمام آن‌چیزی که در کتاب‌های زیست‌شناسی می‌خوانید را می‌توانید با نگاه کردن به طبیعت دور و بر خود مرور کنید. باور کنید خیلی ساده است! یک زیست‌شناس وقتی به یک درخت نگاه می‌کند تنها ظاهر بیرونی آن را نمی‌بیند بلکه تمام آوندهای چوبی و آبکش، تمام سلول‌های مزانشیم، دیواره سلولزی، اجزای درون سلول و … آن را می‌بیند یا وقتی که یک حشره کوچک را می‌بیند به فکر کشتن آن نیست بلکه در ذهن خود طبقه‌بندی آن را مرور می‌کند … جانوران، بی‌مهره‌گان، … حشرات…
توصیه‌ی من این است: طبیعت را دوست بدارید و دیدن آن زیست‌شناسی را مرور کنید!

شکل‌ها و جدول‌ها را جدی بگیر!

کتاب‌های زیست‌شناسی معمولا پر از شکل و عکس و جدول و نمودار هستند. این شکل‌ها درنگاه اول بی‌استفاده و حوصله سربر به‌نظر می‌رسند! اما این‌ها در فهمیدن مطلب بسیار بسیار مهم هستند. حتی مهم‌تر از خود متن! پس بیش‌ترین وقت را روی این‌ها بگذارید و هر وقت هم که می‌خواهید خلاصه‌های‌ تان را مرور کنید، عکس‌ها و جدول‌ها را بدون هیچ اختصاری مرور کنید.

دوستان خوب را دریاب!

هر چند که معمولا بهترین شیوه‌ی مطالعه تنها مطالعه کردن است اما برای مرور و بحث در مورد مطالب زیست‌شناسی بهتر است از دوستان خوب و درس خوان خود استفاده کنید. شما می‌توانید جلساتی را برای بحث در مورد هر مبحث اختصاص دهید و با دوستان خود مشغول گفتگو شوید. در این روش نه‌تنها درس‌های خود را مرور می‌کنید بلکه به برخی از اشتباهات خود نیز پی می‌برید.

فیزیک

درس فیزیک برای رشته ی ریاضی ، مباحث بسیار گسترده و مهمی را شامل می شود و در بالا و پایین شدن تراز خیلی موثر است .
مواردی که باید در یادگیری این درس در نظر گرفته شود ، به قرار زیر است :

1. بهتر است فیزیک را از همان اول دبیرستان کم کم و پله پله سر کلاس خوب یاد بگیریم، زیرا که فیزیک مانندریاضی، درسی زنجیروار است و وقتی سنگ بنای یک مبحث را بد بگذارید، روی فهمیدن و یادگیری خیلی از موارد دیگر تاثیرجبران ناپذیری می گذارد(قابل توجه بچه های سال اول یا دوم که می خواهند از الان خود را برای کنکور آماده کنند)

2. کتب درسی بسیار مهمند ، و این در حالی است که 99درصد دانش آموزان ریاضی و فیزیک را فقط از روی جزوه و کتابهای کمک آموزشی می خوانند .

3. برای شروع، از کتاب درسی شروع کنید :

3.1 تمام متن کتاب را خط به خط بخوانید .

3.2مثالهای داخل متن را بدون نگاه کردن به حل آنها حل کنید ، سپس حل خود را با حل کتاب مقایسه کنید .

3.4 تمرینهای کتاب را دانه به دانه بدون نگاه کردن به حل المسائل حل کرده ، سپس اشکالات خود را از معلمین ، همکلاسیها ویا … بپرسید ، در غیر این صورت به دفترحل تمرین یا حل المسایل مراجعه کنید .

3.5فرمولها از روی تعاریف کمیت ها نوشته می شوند بنابر این حل مسئله فیزیک بدون یادگیری مطلب آن تقریبا غیر ممکن است بعلاوه با دانستن تعریف کمیت نوشتن فرمول صرفا نمادگذاری خواهد بود(مثلا چگالی سطحی : بار الکتریکی (q) موجود در واحد سطح خارجی رسانا ( A ) یعنی q/A )

 وقتی مطلب را از روی کتاب خواندید و مثالها و تمرینها را حل کردید ، باید آنقدر از آن مبحث تست بزنید تا فرمولها و راه حلها به همراه کاربردشان ملکه ی ذهنتان شوند.

 توجه مهم:برای دوره و تمرین تست زدن ، از تستهای کنکورهای گذشته استفاده کنید .

مثال : شما مبحث پتانسل الکتریکی را کامل از کتاب خوانده اید ، حدود 50 تست از این مبحث را انتخاب می کنید ، 25 تست اول را بدون گرفتن زمان ونگاه کردن به پاسخهای تشریحی حل کنید ، یعنی دقیقا” ذهن خود را درگیر سوالات نمایید و راه حلهای مختلف را برای رسیدن به پاسخ درست ، امتحان کنید ، بعد از تمام شدن این 25 سوال به پاسخ تشریحی مراجعه کنید و پاسخهای خود را مقایسه کنید .

مهم: کنار هر کدام از سوالات که نتوانسته بودید هیچ راه حلی برای آنها ارائه دهید علامت منفی و کنار سوالاتی که کامل حل کردید ولی به پاسخ غلط رسیدید علامت ضربدر و کنار سوالاتی که نصف راه حل را رفته اید ولی بالاخره هیچ کدام از گزینه هارا درنیاوردید ، علامت مثبت بگذارید و دست آخر ، کنار سوالاتی که با راه حل درست به پاسخ درست رسیده اید ، هیچ علامتی نگذارید.

خوب این کار به چه دردی می خورد ؟
به درد دوره کردن مفید و سریع ، یعنی در دور دوم که شما خواستید این تستها را دوباره بزنید ، (حداقل بعد از دو هفته )به حل تستهای علامتدار می پردازید و هر کدام را که توانستید حل کنید ، علامت کنارش را پاک می کنید .
وقتی می توانید بگویید که من به کل این 25 تست با نکاتش مسلط شده ام ، که هیچ علامتی کنار هیچ تستی باقی نماند .

با این روش خواندن و تست زدن، نه نیازی به حفظ کردن فرمولها و نه نیازی به حفظ کردن نکات تستها خواهید داشت، و نه احساس می کنید آن تستها و نکاتشان را پس از مدتی فراموش کرده اید .

هشدار:
درس فیزیک برای رشته های تجربی هم بسیار مهم و نمره آور است ، در حالی که خیلی از بچه های تجربی کل درس فیزیک و یا بخش عظیمی از آن را کنار می گزارند، یعنی اصلا” به سراغ ریاضی نمی روند.

توجه:
فقط شما باید به متن کتب فیزیک و تعریفها و مثالها هم کاملا” توجه کنید، مثالهای داخل متن و تمرینهای آخر هر فصل همیشه عینا” و یا با کوچکترین تغییری صورت تستهای کنکور بوده اند .

واین در حالی است که 99% بچه ها اصلا” توجهی به کتاب درسی فیزیک ندارند و وقت گذاشتن روی حل تشریحی مثالها وتمرینها را اتلاف وقت می دانند .
لذا آمار سازمان سنجش در کنکور 84 نشان می دهد که فقط 3% از کل بچه ها به چند سوال مفهومی – تعریفی فیزیک که مستقیما” از متن کتاب طرح شده بود ، پاسخ صحیح داده اند .

توصیه:
البته در مورد دروس ریاضی و فیزیک ، اینکه شما درس را سرکلاس خوب گوش دهید و بفهمید هم مهم است ، یعنی فکر نکنید که اگر درس را سر کلاس نفهمیدم ، بعدا” خودم می خوانم، یاد می گیرم . قبل از کلاس درسی را که قرار است داده شود را روزنامه وار بخوانید تا پیش زمینه ی ذهنتان آماده ی دریافت باشد ، و در هنگام توضیح مبحث آمادگی پرسیدن اشکالات و فهمیدن کامل درس را داشته باشد.

بچه ها !!
اینقدر دنبال فرمولهای طلایی و نکات نقره ای وراه حلهای کوتاه و کتاب تستهای معجزه آسا نباشید ، بلکه کتاب درسیتان را خوب مطالعه کنید.!!!!!!!!!!

مهندس امین دهقان  , مشاور وبرنامه ریز برتر کنکورسراسری و ارشد