بنیانگذار پایگاه استنادی جهان اسلام گفت: از سال 2003 میلادی که نظام‌های رتبه بندی فعالیت‌های خود را آغاز کرده اند، هیچ یک از دانشگاه‌های ایران در بین دانشگاه‌های ممتاز از نظر رتبه بندی شهرت و اعتبار قرار ندارند.

جعفر مهراد بنیانگذار پایگاه استنادی جهان اسلام در گفت‌وگو با خبرنگار گروه دانشگاه خبرگزاری فارس، گفت: هیچ نظام رتبه بندی قابل اتکا، فراگیر و مورد اطمینان وجود ندارد که بتواند برای تمام دانشگاه‌ها و طرف‌های مورد علاقه قابل قبول باشد، دانشگاه‌ها برای افراد مختلف معنی متفاوتی دارند. با وجود این، دانشگاه‌ها برای ارتقا باید از شاخص‌های رتبه بندی به عنوان حداقل استانداردها استفاده کنند و نظام‌های رتبه بندی نیز باید وجوه متمایز برتری دانشگاه‌ها را بازشناسایی کنند.

وی افزود: نظام‌های رتبه بندی می‌کوشند، فعالیت‌های گوناگون دانشگاهی را رصد کنند، نظام‌های رتبه بندی بین‌المللی در حالیکه معیارها و شاخص‌های خود را پیوسته ارتقا می‌دهند، نظام‌های رتبه‌بندی جدیدی نیز پا به عرصه حیات علمی می‌گذارند. افزون بر آن رتبه بندی‌های دیگری نیز مانند رتبه بندی دانشگاه‌های آسیا، آمریکای لاتین و دانشگاه‌های جوان وجود دارند که اطلاعات خود را از نظام‌های موجود دریافت می‌کنند.

چهره ماندگار کشور ادامه داد: بسیاری از کشورها نظام‌های رتبه‌بندی خود را دارند و بعضی مانند آمریکا با نظام‌های رتبه‌بندی مختلف با شاخص‌هایی از پژوهش گرفته تا شاخص‌های هزینه، کالج‌ها و موسسات آموزش عالی خود را رتبه بندی می‌کنند، بعضی از کشورها مانند انگلستان و آفریقای جنوبی تنها ارزیابی‌های پژوهشی انجام می‌دهند و کشورهای دیگر نیز مانند کنیا و ایران درصدد تولید نظام‌های رتبه بندی دانشگاهی هستند.

مهراد گفت: دانشگاه‌های تهران، صنعتی شریف و صنعتی اصفهان سه دانشگاه برتر ایران در بین سایر دانشگاه‌های ممتاز جهان در نظام‌های رتبه بندی بین المللی مانند QS، تایمز و شانگهای حضوری مستمر و موثر دارند، دانشگاه‌های صنعتی امیرکبیر، علوم پزشکی تهران، علم و صنعت ایران، علوم پزشکی تهران، صنعتی خواجه نصیر و تربیت مدرس نیز در بین نظام‌های رتبه بندی بین المللی و در سال‌های مختلف در میان دانشگاه‌های برتر جهان مشاهده می‌شوند.

وی اضافه کرد: بعضی از دانشگاه‌های کشور نیز وقتی عملکرد دانشگاه‌ها بر حسب رشته‌های موضوعی مورد اندازه گیری قرار می‌گیرند جایگاهی برای خود در بین سایر دانشگاه ممتاز پیدا کرده‌اند. با وجود این، وقتی صحبت از شهرت و اعتبار بین المللی دانشگاه‌ها به میان می‌آید، دانشگاه‌های ایران در جمع 200 یا 400 دانشگاه برتر جهان دیده نمی شوند. از سال 2003 میلادی که نظام‌های رتبه بندی فعالیت‌های خود را آغاز کرده اند، هیچ یک از دانشگاه های ایران در بین دانشگاه‌های ممتاز از نظر رتبه بندی شهرت و اعتبار قرار ندارند.

استاد دانشگاه شیراز ادامه داد: رتبه بندی‌های دانشگاهی برحسب شهرت و اعتبار بر اساس اظهار نظر متخصصان آموزش عالی و تایید استادان دانشگاه‌های جهان، نسبت دانشجو به استاد و سایر شاخص‌ها انجام می‌گیرد که در این مورد 5 دلیل مهم وجود دارد.

وی عناصر غیر مرتبط را یکی از این دلایل برشمرد و گفت: عناصری که شهرت جهانی را اندازه گیری می‌کنند برای دانشگاه های ایران سودمند نیستند. این عناصر درباره تنوع جهانی، اعضای هیات علمی بین المللی، دانشجویان بین المللی، شدت پژوهش و تعداد استادانی که درگیر تحقیقات علمی هستند، دانشگاه‌ها را ارزیابی می‌کنند. مهراد گفت: بسیاری از دانشگاه‌های ایران بر اساس معیارها و شاخص های تعریف شده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی فعالیت می کنند و بر این اساس نیز مورد ارزیابی قرار می گیرند. معیارها و شاخص‌های دفاتر نظارت بر آموزش و پژوهش در وزارتخانه‌های یاد شده یگانه و منحصر به خود هستند.

وی با بیان اینکه شمول اجتماعی یکی دیگر از دلایل است، اظهار داشت: دانشگاه‌های ایران بر اساس سیاست‌های حاکم و به ویژه با راه اندازی مراکز آموزش عالی غیرانتفاعی و پردیس‌های بین المللی و نیز کمیت گرایی می کوشند طبقات اجتماعی و جمعیت های گوناگونی را پذیرش کنند. درصد قابل توجهی از دانشجویان دانشگاه‌های کشور از شرایط کیفی لازم برای تحصیلات عالی برخوردار نیستند.

بنیانگذار پایگاه استنادی جهان اسلام ادامه داد: دانشگاه‌های ایران بخش‌های به حاشیه رانده شده جامعه را برای بهبود و اصلاح کشور پذیرش می‌کنند. بسیاری از دانشگاه‌های معتبر جهان با شهرت بین المللی چنین اجباری ندارند.

وی افزود: به علاوه مسائل بیشتری وجود دارد که در رتبه‌بندی دانشگاه‌ها بر اساس شهرت و اعتبار لحاظ نمی‌شوند. دانشگاه‌های ایران برای ساخت کشور و فراهم آوردن بستر لازم برای توسعه تلاش می‌کنند. دانشگاه‌های ایران پروژه‌های متعددی در حوزه دفاع و ابتکارات راهبردی که در این نظام‌های رتبه بندی انعکاس نمی یابند، به انجام می‌رسانند. ایران فاقد نظام رتبه‌بندی ملی است. شاید این مهم انگیزه‌ای برای تولید نظام رتبه‌بندی ملی برای دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی کشور باشد.

مهراد عنوان کرد: در دولت دهم و در وزارت کامران دانشجو نظام رتبه بندی ملی طراحی شد اما عملا مورد استفاده قرار نگرفت. هر چند که محتوا این رتبه بندی بیشتر به ارزیابی شباهت داشت تا یک رتبه بندی معمول و متعارف جهانی.

وی گفت: گردآوری داده‌ها نیز یکی دیگر از دلایل است، بسیاری از دانشگاه‌های کشور فاقد نظام ثبت آماری از عملکردهای آموزشی، پژوهشی، مالی، ساختاری و منابع انسانی است. نظام‌های رتبه بندی بین المللی به داده‌های دقیق و به هنگام نیاز دارند.

مهراد ادامه داد: دانشگاه‌ها برای بهبود و ارتقاء مستمر باید در این جبهه تلاش کنند. داده‌ها باید به طور دقیق مستند شوند. زمان ارسال داده‌های مورد نیاز نظام‌های رتبه بندی بسیار مهم است . تاریخی که برای ارسال داده‌ها تعیین می‌شود باید مورد توجه قرار گیرد. حتی ارسال بخشی از داده‌های رتبه بندی کمک می‌کند تا نام دانشگاه یا دانشگاه‌ها مطرح و محاسبه شود. بخش مهم دیگر که مربوط به داده‌های استنادی است، نظام‌های رتبه بندی خود به طور مستقل از ISI یا Scopus دریافت می‌کنند.

وی افزود: یکی دیگر از دلایل مربوط به این مسئله می‌شود که حوزه‌ای که دانشگاه‌های برتر کشور موفقیت نسبتا خوبی به دست آورده اند مربوط به همکاریهای بین المللی است. این بخش به ویژه در انتشار مقالات علمی قابل توجه است. بخش دیگر که به آموزش و پژوهش مربوط می‌شود نیاز به تلاش‌های بیشتر دارد. در این زمینه، برنامه های راهبردی دانشگاه‌ها لازم است شرایط مورد نظر را مدنظر قرار دهند.

مهراد عنوان کرد: دانشگاه‌ها بدون برنامه راهبردی در این زمینه موفقیت چندانی به دست نخواهند آورد. سال‌هاست که نسبت استادان خارجی به کل استادان مورد سنجش و محاسبه قرار می‌گیرد. اما، اکثر دانشگاه‌های کشور در این زمینه سیاست خاص و مدونی ندارند. از این رو امتیازی که از این شاخص نصیب دانشگاه‌های کشور می‌شود از آنها سلب می‌شود.

وی ترویج پژوهش و آموزش را نیز مسئله مهمی برشمرد و گفت: دانشگاه‌های کشور می‌توانند حضور بین المللی خود را با ترویج پژوهش و آموزش در خارج از کشور تقویت کنند. به استثنای دانشگاه‌های بزرگ و صنعتی، سایر دانشگاه‌ها و موسسات پژوهشی به نشر نتایج تحقیقات علمی در انتشارات بین المللی نمی‌پردازند.

مهراد اظهار داشت: در حوزه‌های علوم اجتماعی نیز این کاستی به وضوح قابل مشاهده است. نشر مقالات پژوهشی در یک درصد مجلات علمی یا 5 و 10 درصد برتر نشریات پژوهشی موضوع با اهمیتی است که نشان از کیفیت تحقیقات علمی دارد.

چهره ماندگار کشور ادامه داد: فراهم کردن زمینه همکاری‌های آموزشی دانشگاه‌های معتبر و ارائه دوره‌های مشترک باید از طرح‌های راهبردی دانشگاه‌های کشور باشد. افزون بر آن دانشگاه‌های ایران با ایجاد تغییرات و درخواست از اعضای هیات علمی برای مشارکت در پروژه‌های تحقیقاتی بین‌المللی و جذب استادان و دانشجویان خارجی باید برنامه‌ریزی کنند.