«معلم‌مان خمار بود و دست چپ مرا گذاشت روی میز و ده تا ترکه بهش زد. می‌گفت: «کراهت دارد اسم خدا را با دست چپ نوشتن.» یعنی اول دو سه بار بهم گفته بود و من محل نگذاشته بودم. آخر همه کارهام را با دست چپ می‌کردم. با دست راست که نمی‌تونستم. تا آخر حوصله معلم‌مان سر رفت و ترکه را زد. هنوز یک ماه نبود که مدرسه می‌رفتم دست مرا می‌گویی، چنان باد کرد که نگو. زده بود پشت دستم همچی پف کرده بود که ترسیدم.» (گلدسته‌ها و فلک، جلال آل‌احمد)

آنچه در داستان آل‌احمد تصویر شده، تجربه بسیاری از دانش‌آموزان ایرانی از ابتدای تاسیس مدارس مدرن در ایران تا زمان تصویب قانون حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان است. قانونی که به دهه‌های متمادی تنبیه بدنی دانش‌آموزان پایان داد. هرچند، پیش از تصویب این قانون نیز آیین‌نامه‌های داخلی در وزارت آموزش و پرورش جهت ممنوعیت تنبیه بدنی در مدارس ابلاغ شده بود. در این گزارش نگاهی کوتاهی می‌اندازیم به قانونی بودن تنبیه مدنی در مدارس جهان.

تنبیه بدنی دانش‌آموزان در اروپا و آمریکا

مستندات تاریخی مبنی بر تنبیه دانش‌آموزان به دوران یونان باستان باز می‌گردد. در دوران قرون وسطی و پس از آن نیز این تنبیهات رایج بوده است.

طرفداران مجاز بودن تنبیه بدنی کودکان، در توجیه این تنبیهات، از جمله به کتاب مقدس استناد می‌کنند. در یکی از این آیات تنبیه شدن بنده توسط خداوند را به تنبیه شدن پسری توسط پدری که او را عاشقانه دوست دارد تشبیه شده است. اغلب آیات مورد استناد این افراد در عهد قدیم آمده است (اینجا را بخوانید). پاپ فرانسیس، رهبر کاتولیک‌های جهان نیز، در یکی از سخنرانیهای اخیر خود، سیلی زدن برای تربیت کودکان را تا جایی که شأن آن‌ها پایمال نشود، طبیعی دانست (اینجا را بخوانید). ریشه‌دار بودن این پدیده در تعلیمات مذهبی باعث شده تنبیه بدنی کودکان در ایالاتی از آمریکا که دارای باور مذهبی قدرتمند هستند، همچنان مجاز باشد. در نقشه زیر، ایالاتی که با رنگ قرمز مشخص شده‌اند همچنان تنبیه بدنی دانش‌آموزان را مجاز می‌دانند.

در اروپا اما، تمامی کشورها تنبیه بدنی کودکان در مدرسه را ممنوع کرده‌اند. در پاره‌ای از این کشورها، هرگونه تنبیه بدنی کودکان در خانه یا مدرسه ممنوع است. در باقی کشورهای اروپایی، اگرچه تنبه کودکان در خانه مجاز است، اما مسئولین مدرسه به هیچ عنوان حق تنبیه دانش‌آموز را ندارند. در نقشه زیر، دسته اول با رنگ سبز و دسته دوم با رنگ آبی مشخص شده‌اند.

تنبیه بدنی دانش‌آموزان در ایران

پیش از تاسیس مدارس مدرن در ایران، تنبیه بدنی کودکانه در مکتب‌خانه‌ها رایج بوده است. در فرهنگ سنتی ما تنبیه دانش‌آموزان نه تنها تقبیح نشده است، بلکه مویداتی نیز برای آن وجود دارد. از جمله سعدی در گلستان آورده است که «معلم کُتّابی دیدم در دیار مغرب. جمعی پسران پاکیزه و دختران دوشیزه به دست جفای او گرفتار، نه زهره خنده و نه یارای گفتار. گه عارض سیمین یکی را طپنچه زدی و گه ساق بلورین دیگری شکنجه کردی.» با این وجود سعدی عمل این استاد را نه تنها نادرست نمی‌داند، بلکه در تائید او می‌گوید:

استاد معلم چو بود بى آزار / خرسک بازند کودکان در بازار

با تاسیس مدارس جدید در ایران، همچنان سنت تنبیه دانش‌آموز ادامه یافت. اما این سنت به تدریج مشروعیت خود را از دست داد. تا سرانجام قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بر آن نقطه پایان گذاشت. مطابق ماده دوم این قانون «هر نوع اذیت و آزار کودکان و نوجوانان که موجب شود به آنان صدمه‌جسمانی یا روانی و اخلاقی وارد شود و سلامت جسم یا روان آنان را به مخاطره اندازد ‌ممنوع است» (اینجا را بخوانید). قانون حمایت از کودکان و نوجوانان در مجلس ششم به تصویب رسید و توسط شورای نگهبان در تاریخ 11 بهمن سال 81 تایید شد.