روش­های زیادی برای گزینش دانشجویان متقاضی ورود به آموزش عالی در سراسر دنیا وجود دارد که با توجه به نظام آموزشی هر کشور متفاوت است. در بسیاری از کشورها که بین عرضه و تقاضا هماهنگی وجود دارد، افراد می­توانند به هر رشته و دانشگاهی که حداقل الزامات آن را داشته باشند، وارد شوند و به تحصیل ادامه دهند. در بسیاری از موارد، نظام­های آموزشی برای حفظ دانش­آموختگان در همان شهر، جلوگیری از مهاجرت­های احتمالی و … امتیازاتی برای ورود به دانشگاه در شهر محل تولد یا محل سکونت داوطلبان قایل می­شوند.

بحث بومی گزینی در نظام آموزش عالی کشورمان نیز با هدف ایجاد توازن بین عرضه و تقاضا مطرح و اجرا شده است. با این نوع گزینش بومی در برخی از رشته­ها و دانشگاه­ها امتیازات خاصی برای داوطلبان بومی آن رشته و دانشگاه در نظرگرفته می­شود.

سابقه گزینش بومی در نظام آموزش عالی کشورمان به سال 1365 برمی­گردد که تا سال 1368 ادامه یافت. در آن سال­ها تمامی استان­های کشور (به جز تهران) به 8  ناحیه تقسیم شدند و بومی گزینی در سال­های ابتدایی اجرا تنها در قالب  ناحیه ای مطرح بود. کلیه داوطلبانی که محل اخذ مدرک دو سال آخر متوسطه آنان در یکی از این ناحیه­ها بود، بومی آن ناحیه محسوب می­شدند. کاردان فنی برق-الکترونیک در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، پرستاری و مامایی در گروه آزمایشی علوم تجربی وکلیه رشته ­های دبیری در گروه آزمایشی علوم انسانی، برخی از رشته های بومی بود.

پژوهش­ها و بررسی­هایی که در سال­های 1365 تا 1369 انجام گرفت و اطلاعاتی که دانشگاه­ها و مراکز آموزش عالی به وزارت فرهنگ آموزش عالی وقت ارسال کردند، حاکی از این امر بود که مشکلات اموزشی دانشگاه­ها از قبیل مشروطی، اخراجی و افت تحصیلی دانشجویان در آن سال­ها از یک سو و نداشتن یا نامناسب بودن خوابگاه­ها و عدم دسترسی به حداقل امکانات رفاهی لازم دانشجویان، فشار روانی پذیرفته شدن در مکانی دور از محل زندگی و خانواده و اثرات روانی و اجتماعی منفی ناشی از آن از سوی دیگر، با یکدیگر مربوط بوده و باعث افت تحصیلی دانشجویان شده است.

در سال 1369 با توجه به گسترش رشته‌ های تحصیلی و ماهیت هر رشته و توسعه مراکز آموزش عالی در سطح کشور، طرحی  در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسید که باعث تغییرات عمده در گزینش بومی شد: از جمله این تغییرات این بود که رشته­ها به چهار دسته رشته ­های استانی، ناحیه­ای، قطبی و کشوری تقسیم شدند و ملاک تعیین بومی بودن، محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه برای داوطلبان بود. هر  چند طی سال­های بعد این طرح تغییرات بسیار جزیی داشت، ولی اصل گزینش بومی کنونی را می­توان از نتایج مصوبه مذکور دانست.

 

 

گزینش بومی اهداف زیادی داشته است که از آن جمله می­توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1- کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان و دانشگاه (نظیر مشکل کمبود خوابگاه، افت تحصیلی ناشی از دوری خانواده و مشکلات اقتصادی)؛

2- کاهش مهاجرت­های درون کشوری؛

3- گزینش بومی باعث خواهد شد تا داوطلبان هر ناحیه با امتیازات در نظر گرفته شده، بتوانند از امکان قبولی بیشتر، در رشته‌ های واقع در استان بومی خود بهره‌مند شوند.

تعیین استان بومی

اولین مرحله در انجام گزینش بومی، تعیین استان بومی هر داوطلب است و برای تعیین استان بومی هر داوطلب، در صورتی که محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه برای داوطلبان نظام قدیم و محل اخذ مدرک پیش دانشگاهی و دو سال آخر دبیرستان برای داوطلبان نظام جدید در یک استان باشد، داوطلب بومی آن استان تلقی می­شود، و در صورتی که محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر داوطلبی در یک استان نباشد، استان محل تولد داوطلب به عنوان استان بومی وی در نظر گرفته می‌شود. به مثال زیر توجه نمایید:

استان سال آخر تحصیلی:                        استان تهران	استان بومی ¬ استان یزد
استان دو سال آخر تحصیلی:          استان خراسان رضوی
استان سه سال آخر تحصیلی:         استان خراسان رضوی
استان تولد:                                استان  یزد

 

2- داوطلبانی که سه سال آخر محل تحصیل را در خارج از کشور گذرانیده اند، استان محل تولد، استان بومی این گونه داوطلبان تلقی خواهد شد.

3- داوطلبانی که سه سال آخر محل تحصیل را خارج از کشور گذرانیده اند و همچنین استان محل تولد ایشان نیز خارج از کشور بوده است، استان بومی این قبیل داوطلبان تهران خواهد بود.

4- استان بومی فارغ التحصیلان دوره های کاردانی آموزشکده‌های فنی و حرفه ای بر اساس استان سه سال آخر تحصیل دوره آموزش متوسطه (سال اول،‌ دوم و سوم) تعیین می شود.

5-برای داوطلبان سهمیه ایثارگر و رزمنده، گزینش بومی اعمال نمی­شود.

6- ناحیه بومی و قطب بومی هر داوطلب با توجه به استان بومی وی و بر اساس جداول نواحی بومی و قطب­های بومی جداول الف و ب که در پی می­آید، تعیین می‌شود.

 

گزینش بومی در دوره­های مختلف

در دوره روزانه با توجه به ماهیت رشته­ها و درصد پوشش آن در استان­های مختلف، گزینش بومی از نوع بومی­استانی، بومی­ناحیه­ای و بومی­قطبی ارایه می­شود. همچنین چنانچه رشته­ای در تعداد معدودی از دانشگاه­ها ارایه شود، گزینش بومی بر آن اعمال نمی­شود و نوع گزینش آن کشوری است.

نوع گزینش رشته­ها در دوره روزانه در دفترچه راهنمای انتخاب رشته آزمون سراسری(دفترچه شماره 2) در ابتدای کدرشته­محل­ها ارایه می­شود.

الف) رشته‌ های استانی:رشته‌ هایی هستند که در اکثر استان­ها گسترش داشته و از نظر کاربردی نیز فارغ‌التحصیلان آن رشته­ها نیاز استان را تامین می‌کنند.

 ب) رشته‌ های ناحیه‌ای: از مجموع چند استان مجاور یک ناحیه بومی تعیین می‌شود. رشته‌ هایی ناحیه‌ای هستند که در اکثر استان­ها وجود نداشته، ولی در چند استان مجاور که به عنوان یک ناحیه تلقی می‌شوند موجود هستند. دسته بندی نواحی بومی کشور بر اساس جدول زیر است.

 

نواحی‌ بومی‌		استان‎های‌ تابعه‌
ناحیه‌ یک‌	(1)	تهران‌ ـ زنجان‌ ـ سمنان‌ ـ قزوین‌ ـ قم‌ ـ  مرکزی – البرز.
ناحیه‌ دو	(2)	آذربایجان‌ شرقی‌ ـ آذربایجان‌ غربی‌ ـ اردبیل‌ .
ناحیه‌ سه‌	(3)	اصفهان‌ ـ چهارمحال‌ و بختیاری‌ ـ یزد .
ناحیه‌ چهار	(4)	سیستان‌ و بلوچستان‌ ـ کرمان‌ .
ناحیه‌ پنج‌	(5)	بوشهر ـ فارس‌ ـ کهکیلویه‌ و بویراحمد ـ   هرمزگان‌.
ناحیه‌ شش‌	(6)	کردستان‌ ـ کرمانشاه‌ ـ همدان‌.
ناحیه‌ هفت‌	(7)	ایلام‌ ـ خوزستان‌ ـ لرستان‌.
ناحیه‌ هشت‌	(8)	خراسان رضوی ـ خراسان شمالی ـ خراسان  جنوبی.
ناحیه‌ نه‌	(9)	گلستان‌ ـ گیلان‌ ـ مازندران‌.

ج) رشته‌ های قطبی: از مجموع‌ چند ناحیه‌، یک‌ قطب‌ بومی ایجاد می­شود. رشته‌ هایی قطبی هستند که در اکثر نواحی وجود ندارند، ولی در چند ناحیه مجاور که به عنوان یک قطب تلقی می‌شود، موجودند.  جدول زیر تقسیم بندی قطب‌های کشور را نشان می‌دهد:

قطب‌های‌ بومی		استان‎های‌ تابعه‌	ناحیه موجود در هر قطب
قطب‌ یک‌	(1)	تـهران ‌ـ زنجان ـ سـمنان ـ قزوین‌ ـ قـم ـ گلسـتان‌ ـ  گیلان ـ مازندران‌ ـ البرز ـ مرکزی .	ناحیه (1) + ناحیه (9)
قطب‌ دو	(2)	خراسان جنوبی ـ خراسان‌ رضـوی ـ خراسان‌ شمالی ـ   سیستان‌ و بلوچستان‌ ـ کرمان‌.	ناحیه (8) + ناحیه (4)
قطب‌ سه‌	(3)	آذربایـجان ‌شـرقی‌ ـ آذربایـجان‌ غـربی‌ ـ اردبــیل ـ کردستان‌ ـ کرمانشاه ـ همدان‌.	ناحیه (2) + ناحیه (6)
قطب‌ چهار	(4)	اصفهان‌ ـ ایـلام‌ ـ چهارمحال‌ و بختیاری‌ ـ خوزستان‌ ـ لرستان‌ ـ یزد.	ناحیه (3) + ناحیه (7)
قطب‌ پنج‌	(5)	بوشهر ـ فارس‌ ـ کهکیلویه‌ و بویراحمد ـ هرمزگان‌.	ناحیه (5)

د) رشته­ های کشوری:  شامل رشته­ هایی است که در اکثر قطب­های کشور وجود ندارند و تنها در معدودی از دانشگاه­ها ارایه می­شوند؛ به عنوان نمونه، گزینش بومی برای تمامی رشته­ های گروه آزمایشی هنر در دوره روزانه با توجه به ظرفیت بسیار کم آنها، در مقایسه با سایر گروه­ها، اعمال نمی­شود و در نتیجه نوع گزینش  آن کشوری است.

با توجه به مواردی که عنوان شد، داوطلب برای آنکه بداند در دوره روزانه، بومی کدرشته­ای هست یا نه، باید:

– ابتدا به نوع گزینش رشته توجه نماید (نوع گزینش رشته­ها در دفترچه راهنمای شماره 2 آزمون سراسری تحت عنوان جدول رشته­ های تحصیلی ارایه شده است).

– استان بومی خود را که با توجه به مطالب ارایه شده قبلی تعیین و در کارنامه داوطلب درج شده است در نظر بگیرد.

– اگر نوع گزینش بومی رشته، استانی است، داوطلب در این رشته فقط در دانشگاه­ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود،‌ بومی خواهد بود.

–  اگر نوع گزینش بومی رشته ناحیه­ای است، داوطلب در این رشته در دانشگاه­ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود و هم استان­های هم ناحیه با استان بومی خود،‌ بومی  محسوب خواهد شد.

–  اگر نوع گزینش بومی رشته قطبی­ است، داوطلب در این رشته در دانشگاه­ها و مؤسسات آموزش عالی واقع در استان بومی خود و استان­های هم قطب با استان بومی خود،‌ بومی محسوب خواهد شد.

–  اگر نوع گزینش رشته کشوری است،‌گزینش بومی اعمال نخواهد شد.

تذکر مهم: اگر گزینش یک رشته محل بومی (استانی، قطبی یا ناحیه‌ای ) باشد، این نکته به این مفهوم نیست که فقط داوطلبان بومی اجازه انتخاب آنها را دارند؛ بلکه شانس قبولی داوطلبان بومی در این رشته محل بیشتر از سایر داوطلبان غیر بومی است.

مثال1: فرض کنید که داوطلبی در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، بومی استان یزد باشد و متقاضی رشته مهندسی معماری است. نوع گزینش رشته معماری ناحیه­ای است و با توجه به اینکه استان بومی داوطلب یزد است و یزد هم­ ناحیه با استان­های اصفهان و چهارمحال بختیاری است(طبق جدول دسته­بندی نواحی کشور)، لذا این داوطلب در رشته مهندسی معماری، بومی استان خود و هم بومی استان­های اصفهان و چهارمحال بختیاری خواهد بود؛ ولی برای رشته مهندسی معماری دانشگاه زنجان، با توجه به اینکه استان زنجان هم ناحیه با استان یزد نیست، غیر بومی محسوب خواهد شد.

مثال2: فرض کنید که داوطلبی در گروه آزمایشی هنر، بومی استان یزد است و متقاضی رشته صنایع دستی است. از آنجا که نوع گزینش رشته مذکور کشوری است، لذا گزینش بومی برای این رشته اعمال نخواهد شد؛ پس انتخاب رشته صنایع دستی دانشگاه یزد نسبت به دانشگاه زنجان موجب افزایش قبولی داوطلب نخواهد بود و در این قبیل رشته ها وضعیت علمی هر یک از داوطلبان تعیین ­کننده خواهد بود.

 

تا اینجا به نوع گزینش بومی رشته­­ها در دوره روزانه اشاره شد. اکنون به میزان پذیرش بومی رشته­ها در دوره روزانه پرداخته می­شود. رشته­ها در دوره روزانه به دو دسته پرمتقاضی و کم‌متقاضی تقسیم می­شوند. پس از کسر 20 درصد سهمیه ایثارگران بقیه ظرفیت به صورت ذیل به سایر داوطلبان اختصاص می‌یابد:

1-    میزان پذیرش بومی در رشته­ های پرمتقاضی دوره روزانه، با توجه به اینکه نگاه  بومی در آنها کمتر است، تعدیل شده است. این رشته­ها عبارتند از: رشته‌ های مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، مهندسی عمران، معماری و صنایع در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی، رشته‌ های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی در گروه آزمایشی علوم تجربی و رشته‌ های حقوق، روان­شناسی و حسابداری در گروه آزمایشی علومانسانی.در این قبیل رشته­ها، حدود 60 درصد ظرفیت هر رشته محل به صورت گزینش بومی و حدود 40 درصد به صورت گزینش آزاد انجام می­شود.

2-    در سایر رشته‌ های آزمون سراسری، پذیرش بومی در دوره روزانه حدود 80 درصد است و در حدود 20 درصد  دیگر گزینش به طور آزاد صورت خواهد پذیرفت .

ü     داوطلبان عزیز به روند فوق دقت نمایند و متوجه باشند که اگر داوطلبی بومی کدرشته­ای نباشد به معنای عدم قبولی وی نیست؛ بلکه به این معناست که از شانس کمتری نسبت به داوطلبان بومی برخوردار است.

ü     داوطلبان باید به وضعیت علمی خود نیز توجه داشته باشند؛ به این معنا که اگر برای کدرشته­ای بومی محسوب شوند، به معنای قبولی قطعی آنان نخواهد بود؛ مثلاً اگر داوطلبی بومی استان تهران یا یکی از استان­های واقع در ناحیه یک باشد و رتبه کشوری بالای 20000 در زیرگروه یک گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی کسب نموده باشد، بومی رشته مهندسی برق در دوره روزانه دانشگاه­های شهر تهران خواهد بود؛ ولی از آنجا که رقابت در رشته مذکور بالاست،‌ شانس قبولی داوطلب مورد نظر در رشته مذکور در سطح تهران بسیار پایین خواهد بود.

ü     تقدم در انتخاب رشته داوطلبان موجب افزایش شانس قبولی آنان نمی­شود؛ به عبارت دیگر، اگر داوطلبی با وضعیت علمی پایین­تر، کد رشته­ای را در انتخاب­های اولیه،‌ درج نماید و داوطلبی دیگر با وضعیت علمی بالاتر همان کدرشته را در انتخاب­های آخر درج نماید،‌ شانس قبولی داوطلب اول افزایش نخواهد یافت؛ بلکه کلیه داوطلبان، چه در انتخاب اول و چه در انتخاب آخر، بر اساس وضعیت علمی،‌ سهمیه و استان بومی و موارد دیگر که در دفترچه راهنمای شماره 2 آزمون سراسری سال 1393‌ درج گردیده است،‌ گزینش خواهند شد.  

نوع گزینش بومی کلیه رشته محل‌های نوبت دوم از نوع استانی است و پس از کسر 20 درصد سهمیه ایثارگران، بقیه ظرفیت، یعنی حدود 80 درصد ظرفیت رشته‌ های نوبت دوم ،به داوطلبان بومی هر استان تعلق خواهد گرفت و حدود 20 درصد به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.

کلیه رشته‌ محل‌های مؤسسات غیر انتفاعی به صورت بومی­ناحیه‌ای گزینش می‌شوند؛ بدین معنا که حدود 80 درصد ظرفیت رشته­ محل‌های این دوره به بومیان نواحی مربوط (پس از کسر 20 درصد سهمیه ایثارگران) و بقیه به داوطلبان آزاد اختصاص دارد.

کلیه رشته‌ محل های نیمه حضوری استانی تلقی می‌شوند و حدود 80 درصد ظرفیت به داوطلبان بومی هر استان (پس از کسر 20 درصد سهمیه ایثارگران) و بقیه به داوطلبان آزاد اختصاص می‌یابد.

کلیه رشته‌ محل‌های مجازی و پردیس­های دانشگاهی کشوری تلقی می‌شوند و گزینش بومی در آنها اعمال نمی‌شود؛ لذا بقیه ظرفیت پس از کسر ظرفیت سهمیه ایثارگران (80درصد) به نسبت تعداد داوطلبان هر یک از مناطق سه گانه (منطقه یک، دو و سه ) و خانواده شهدا در هر رشته محل اختصاص می‌یابد.

کلیه رشته‌ های دانشگاه پیام نور به صورت بومی شهرستان(حدود 70 درصد بومی شهرستان و حدود 30 درصد بقیه به شهرستان­های تحت پوشش مؤسسه پذیرنده) است. داوطلبان در زمان انتخاب رشته باید به این نکته توجه نمایند که کد رشته­ محل­های پیام نور را با توجه به شهر اقامت یا تولد یا شهر یکی از سه سال آخر تحصیل از جدول مخصوص که در پیوست دفترچه راهنمای انتخاب رشته(دفترچه شماره 2) ارایه شده است انتخاب نمایند؛ در غیر این صورت، از گزینش نهایی در این قبیل رشته­ها حذف می­شوند.

جمع بندی

1- گزینش در تمامی رشته محل‌ها اعم از متمرکز و نیمه متمرکز با توجه به دوره مربوط (روزانه، نوبت دوم(شبانه)، غیرانتفاعی، پیام نور، مجازی، پردیس­های دانشگاهی) بر اساس مطالب ارایه شده در این گزارش صورت می‌پذیرد.

2- در آزمون سراسری سال 1393 ، ابتدا 20 درصد ظرفیت هر کد رشته محل به داوطلبان سهمیه ایثارگران اختصاص یافته و سپس بقیه ظرفیت (80 درصد) با توجه به نوع گزینش هر رشته محل در هر دوره به سایر داوطلبان اختصاص می‌یابد.

3- در آزمون سراسری سال 1393 ، گزینش تمامی رشته محل‌های مربوط به پردیس­های دانشگاهی (مانند رشته محل‌های پردیس خودگردان دانشگاه‌های صنعتی شریف و امیرکبیر در گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی) و پردیس‌های خودگردان دانشگاه‌های علوم پزشکی (شامل تمامی رشته‌ های پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و … ) به صورت متمرکز و بدون انجام مصاحبه یا آزمون علمی و …. صورت می‌پذیرد و تنها ملاک‌های پذیرش، انجام گزینش به روش کشوری و نمره کل داوطلب در زیر گروه مربوط است.

4- تمامی داوطلبان استفاده کننده از سهمیه‌های ایثارگران، رزمندگان و خانواده شهدا برای پذیرش در هر رشته محل باید حد نصاب قبولی گزینش آزاد را کسب نمایند. در تمامی رشته محل‌ها حد نصاب داوطلبان سهمیه رزمندگان 75 درصد گزینش آزاد، خانواده شهدا 80 درصد گزینش آزاد و داوطلبان سهمیه‌های ایثارگران در تمامی رشته محل‌ها (به جز رشته محل‌های وابسته به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی) 70 درصد گزینش آزاد و در تمامی رشته محل‌های مربوط به وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در گروه آزمایشی علوم تجربی 80 درصد گزینش آزاد است.

5- با توجه به تعداد محدود داوطلبان سهمیه‌های ایثارگران، رزمندگان و خانواده شهدا و وجود حد نصاب­های علمی مربوط به گزینش آزاد (بند 4 فوق) ، خالی مانده ظرفیت این عزیزان به داوطلبان آزاد (بدون توجه به سهمیه ) تعلق می‌گیرد و داوطلبان آزاد فارغ از هر نوع سهمیه و تنها بر اساس ملاک نمره کل نهایی بالاتر در زیر گروه مربوط پذیرش می­شوند.