اگر مقاله هفته گذشته ما را با عنوان «یک کنکور و انتخاب­های سرنوشت­ساز» مطالعه کرده باشید، حتماً به یاد دارید که در آن مقاله درباره عوامل بیرونی و محیطی که می­تواند بر انتخاب رشته هر داوطلب تاثیر مثبت یا منفی بگذارد، اشاره کردیم و گفتیم که نحوه برخورد داوطلب با این عوامل، تاثیر مهمی بر انتخاب خوب یا بد او می­گذارد. در این مقاله قصد داریم تا شما را با عوامل درونی که بر انتخابتان تاثیر می­گذارد، آشنا کنیم.

قبل از هر چیز به این نکته توجه داشته باشید که انتخاب و تصمیم‌گیری، فرایندی طولانی است؛ با این حال در بعضی از مواقع ما مجبوریم که در یک زمان معین و کوتاه، دست به تصمیم و انتخاب خاصی بزنیم؛ به عنوان نمونه، گرچه داوطلبان عزیز از مدت­ها قبل به فکر ادامه تحصیل و اشتغال در یک رشته خاص بوده­اند، اما آنان این روزها بیشترین وقت خود را برای مشاوره و کسب اطلاع در مورد رشته‌های تحصیلی و مراکز دانشگاهی اختصاص می‌دهند؛ زیرا نتیجه قطعی که هر داوطلب به دست می­آورد، بر تصمیم نهایی و قطعی وی تاثیر بسزایی دارد؛ پس گرچه شما از قبل تصمیم­هایی برای آینده خود داشته­اید، اما این تصمیم در نهایت بستگی به کیفیت امتحانی که شما داده و نتیجه ای که از آزمون خود گرفته­اید، خواهد داشت؛ مثلاً ممکن است یک داوطلب که در دوره راهنمایی و دبیرستان دانش­آموز سختکوش و زرنگی بوده، تصمیم داشته است که در آینده در رشته حقوق دانشگاه شهید بهشتی ادامه تحصیل دهد، اما در زمان کنکور به دلیل مشکلاتی که در جلسه آزمون برایش پیش آمده، نتواند رتبه خوبی کسب کند. اکنون این داوطلب باید انتخاب رشته خود را با توجه به واقعیات، یعنی رتبه و موقعیتش در میان سایر داوطلبان و شرایط گزینش­های بومی و غیربومی و نیز علایق و تمایلاتش، انجام دهد تا بهترین نتیجه را از تلاش خود بگیرد.

همان گونه که بارها گفته­ایم، کنکور فقط مطالعه دروس و وقت گذاشتن برای آنها نیست. گرچه این موضوع برای کسب یک نتیجه خوب بسیار ارزشمند است، اما آنچه بیش از همه در این میان مهم است، این است که شما بتوانید مدیریت خوبی نیز داشته باشید. علاوه بر مدیریت زمان و سیاست چگونه درس خواندن و چه مطالبی را خواندن، یکی از مهم­ترین موضوعات در کنکور، انجام یک انتخاب رشته درست و اصولی است؛ انتخاب رشته­ای که نتیجه آن این باشد که شما با رتبه­ای که کسب کرده­اید، در بهترین و بالاترین رشته­ها و دانشگاه­ها در میان داوطلبان گروه آزمایشی خود پذیرفته شوید؛ یعنی از رتبه و شرایط خود بهترین استفاده را در زمان انتخاب رشته ببرید، و این مهم، جز با شناخت عوامل درونی و شناخت ویژگی های هر داوطلب توسط او میسر نمی­شود؛ به همین دلیل، از شما می‌خواهیم که برای انتخاب رشته دانشگاهی، ویژگی­های زیر را در خود دقیقاً مورد توجه قرار دهید و پس از ان برای انتخاب رشته تصمیم­گیری و اقدام کنید. علاقه، ارزش­ها، اعتقادات، توانایی‌ها و مهارت­ها، ویژگی‌های شخصیتی، اهداف و تجربیات، جزو مهم­ترین عوامل درونی انتخاب رشته برای هر داوطلبی هستند.

دلیل بسیاری از تفاوت ها در انسان­ها، گرایش‌های آنها به امور مختلف است. توجه به علایق، بویژه برای جوانان و به طور خاص در انتخاب رشته تحصیلی، بسیار مهم و تعیین کننده است. برخی از روان‌شناسان معتقدند که هر فرد با توجه به تفاوت­های فردی و رجحان هایش، با نوع خاصی از رشته‌های دانشگاهی و مشاغل سازگار است؛ بنابراین، افراد با تحصیل در رشته­­ای که با نوع شخصیت و علایق آنها همخوانی دارد، راضی و موفق خواهند بود. علاقه به رشته تحصیلی، یکی از عوامل مهم موفقیت هر داوطلب است؛ پس اگر می­خواهید که در آینده موفق شوید، در انتخاب رشته به علایق و خواسته­های خود توجه کنید. بحث علاقه به یک رشته یا رشته­های خاص، در موفقیت اجتماعی و شغلی شما بسیار تاثیرگذار است. ما تا به حال با دانشجویان زیادی مواجه شده­ایم که به دلیل موقعیت اجتماعی یک شغل و اصرار والدین و …، مبادرت به انتخاب یک رشته کرده اند و بعد به دلیل علاقه نداشتن به آن رشته یا حتی تنفر از آن رشته، محیط کار و سایر موارد، مجبور به استعفا شده یا از موفقیت در آن رشته بازمانده­اند؛ مثلاً داوطلبی که به رشته پزشکی، علوم آزمایشگاهی، پرستاری، مامایی و برخی از رشته­های دیگر علاقه دارد باید توجه داشته باشد که همیشه با بیماران مختلف، محیط بیمارستان، کشیک شب و … مواجه خواهد بود؛ بنابراین، باید خود را برای مواجه با چنین شرایطی آماده کند.

آن چیزی که در زندگی برای ما مهم و اصول و معیار رفتاری ماست، به زبان ساده، ارزش­های ما را تشکیل 
می­دهد. هنگام هر انتخاب، از جمله انتخاب رشته تحصیلی، ارزش­ها با شدت هر چه تمام­تر خود را نشان می‌دهند. داوطلبانی که قصد انتخاب رشته دارند، لازم است که به ارزش­های موردنظر خود، کاملاً آگاه باشند و آنها را بخوبی در نظر بگیرند. برخی از ارزش­های تاثیرگذار در انتخاب رشته عبارتند از:

کسب موقعیت اجتماعی، شغل و درآمد مناسب، استقلال در زندگی، کمک به دیگران، ارتقای سطح علمی و فرهنگی جامعه و ….

      قبل از هر چیز در انتخاب رشته باید به این نکته توجه کنید که چه چیزی هدف و ارزش شما در انتخاب این رشته خاص است؛ مثلاً شما علاقه دارید که فرد برجسته ای در جامعه شوید یا اینکه از نظر مالی، درآمد خوبی کسب کنید و …. با انتخاب رشته تحصیلی، مسیر شغلی و نیز سطح و میزان درآمد فرد تا حدودی معین می­شود. مدرک تحصیلی و شغل­های مربوط به آن، بخش مهمی از موقعیت اجتماعی آینده نزدیک و دور فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد. شغل آینده باید به گونه‌ای باشد که از انجام دادن آن لذت ببرید و به آن افتخار کنید. ارزش­های شما می‌توانند اثر عمیقی را بر انتخاب رشته شما، رضایتتان از رشته تحصیلی در دانشگاه و جهت گیری شغلی شما پس از فارغ التحصیلی داشته باشند. اگر در هنگام انتخاب رشته تحصیلی، این واقعیت ها را در نظر نگیرید و خیال کنید که می‌توانید چند سال آینده را به خواندن رشته تحصیلی‌ای بپردازید که چندان باب طبع شما نیست، تصمیم درستی نگرفته‌اید؛ پس وقتی علاقه و ارزش­های خود را مشخص کردید، می­توانید بخوبی به سراغ رشته­هایی بروید که به این نیازهای شما پاسخ دهند؛ به عنوان نمونه، شما رتبه خوبی کسب کرده، رشته های گروه پزشکی را دوست دارید و علاقه­مندید در رشته­ای تحصیل کنید که از نظر مالی، موقعیت بسیار خوبی را برای شما فراهم آورد؛ در عین حال، شما از خون بدتان می­آید و نمی­توانید کار خود را به درستی انجام دهید یا احساس می­کنید که نخواهید توانست در رشته­هایی که با جراحی و … سر و کار دارند موفق شوید؛ در این صورت، از خود می­پرسید که تکلیف چیست. ما به شما پیشنهاد می­کنیم که در چنین شرایطی به سراغ رشته­هایی چون دندانپزشکی و داروسازی بروید؛ زیرا با این انتخاب هم به علایق و همین­طور به ارزش های خود توجه کرده­اید.

یکی از مهم­ترین مسایلی که باید در انتخاب رشته به آن توجه کنیم اعتقادات ماست. داوطلبان باید اعتقادات مذهبی، اجتماعی و حتی سیاسی و فرهنگی خود را بخوبی بشناسند؛ به عنوان نمونه، در برخی از موارد در رشته حقوق، وکلا مجبورند از افرادی دفاع کنند که فقط بر حسب سخنان و دلایل آنها فکر می­کنند که این افراد بی گناه هستند و خود به این نتیجه نرسیده اند. برای خیلی از افراد، دفاع از مجرمان یا سایر افراد در چنین شرایطی سخت است، و یا اینکه برای برخی از داوطلبان، بویژه برای دختران، برخی از شرایط مانند بودن در کنار خانواده، شیفت شب نداشتن یک رشته و شغل وابسته به آن در آینده بر هر چیز دیگر ترجیح دارد؛ بنابراین، به هنگام انتخاب رشته باید به محل تحصیل و رشته‌ای که انتخاب می‌کنید، توجه نمایید. فضای مذهبی و فرهنگی برخی از خانواده‌ها با فعالیت فرزندانشان در برخی از رشته­های تحصیلی تناسبی ندارد؛ به همین دلیل، داوطلبان باید به هنگام انتخاب این گونه رشته‌ها به تضادهای احتمالی میان فضای حرفه‌ای و فضای خانوادگی خود توجه لازم را داشته باشند.

مهارت و توانایی می‌تواند قدرت جسمی، ذهنی، مالی یا قانونی برای انجام موفقیت آمیز کارهای مورد نظر شما باشد. در انتخاب رشته، مهارت­ها و توانایی­های داوطلبان برای ادامه تحصیل در یک رشته اهمیت زیادی دارد. برخی از رشته­ها، مانند دندانپزشکی، پرستاری، برخی از رشته­های مهندسی و …، هر یک توانایی خاصی را 
می­طلبد و لازم است که داوطلب قبل از اینکه دست به انتخاب بزند، ارزیابی درستی از مهارت­ها و توانایی­های خود داشته باشد. اگر شما رشته­ای را انتخاب کنید که توانایی­ها و مهارت­های لازم برای ادامه تحصیل در آن رشته را نداشته باشید، مطمین باشید که حتی در صورت علاقه هم نمی­توانید در آن رشته فرد موفق و مهمی شوید.

بسیاری از روان­شناسان معتقدند که بین نوع شخصیت افراد و موفقیتشان، یک ارتباط قوی وجود دارد. همه ما که می‌دانیم افراد از نظر شخصیتی با هم تفاوت­های زیادی دارند. قبل از انتخاب رشته، لیستی از ویژگی­های شخصیتی خود را مانند اینکه فردی درون­گرا هستید یا برون­گرا، انسانی حساس هستید یا نه، چقدر به فکر خود و چه میزان به فکر اطرافیانتان هستید و … آماده کنید و پس از آن، علایق، ارزش­ها، اعتقادات و توانایی­هایی خود را در نظر بگیرید و رشته­هایی را که انتخاب کرده­اید، بررسی نمایید تا ببینید که چقدر با معیارهای شما همخوانی دارند.

هر کاری که ما انجام می‌دهیم با هدف خاصی صورت می‌گیرد. اینکه شما چه هدفی را برای آینده انتخاب کنید، تعیین کننده مسیر حرکت شما خواهد بود؛ پس سعی کنید که با توجه به توانایی‌های شناختی و علمی، علایق و آگاهی‌هایی که به دست می‌آورید، هدف خود را از انتخاب رشته و ادامه تحصیل تعیین کنید. هر انتخاب رشته­ای بدون هدف و صرفاً به قصد قبولی در دانشگاه، به تاخیر انداختن خدمت سربازی و … می­تواند باعث اتلاف عمر و پشیمانی شود؛ پس قبل از اینکه دست به انتخاب بزنید، خوب به این نکته فکر کنید که اصلاً تا چه حد به ادامه تحصیل علاقه­مندید و هدف شما از انجام این کار چیست و آیا راه­های دیگری نیز برای موفقیت شما وجود دارد یا نه. هر پاسخی به این سؤالات را با دقت در نظر بگیرید و سپس دست به یک انتخاب اصولی و درست بزنید.

همه ما در دوران تحصیل، کم و بیش تجاربی را در مورد رشته‌های مختلف درسی به دست آورده‌ایم. این تجربیات فردی، یکی از عوامل بسیار مهم در انتخاب رشته است. به شما توصیه می‌کنیم که این تجربیات و تصورات ناشی از آن را دست کم نگیرید و به آن بها دهید؛ زیرا آنها جهت گیریِ علایق شما را تعیین می‌کنند. در همین حال، توصیه می‌کنیم که از درستی تصورات و تجربیات خود مطمین شوید. شاید در یک حادثه، ما تصور منفی از یک رشته تحصیلی پیدا کرده‌ایم یا بر اثر تجربه، تصور مثبت و خوشایندی از یک رشته تحصیلی دیگر به دست آورده باشیم. این تجربیات و تصورات، ارزشمند است؛ اما باید با کمک و مشورت گرفتن از دیگران و جمع­آوری اطلاعات، مطمین شویم که تصور مثبت یا منفی ما، واقعی هستند یا کاذب.

     اگر آزمون سراسری را یک مسیر برای رسیدن به هدف در نظر بگیریم، مهم­ترین بخش آن، که عواقب درستی یا نادرستی آن نیز متوجه خود داوطلب می­شود، انتخاب رشته است؛ به دلیل اینکه انتخاب رشته، انتخاب مسیر زندگی و آینده هر شخص است؛ پس باتوجه به آنچه گفته شد، سعی کنید که در انتخاب رشته به نکات زیر توجه کنید:

1-     تصویر روشنی از علایق، توانایی­ها و ارزش های مورد نظرتان را پیشِ رو قرار دهید.

2-     هدفتان از ادامه تحصیل را مشخص کنید.

3-    در مورد رشته­هایی که می­خواهید انتخاب کنید، از منابعی مانند والدین، اساتید، فارغ التحصیلان، دبیران و … کسب اطلاع کنید.

4-     در مورد دانشگاه­هایی که می­خواهید انتخاب کنید و امکاناتی که این دانشگاه­ها ارایه می­دهند و نواقص و کاستی­های رفاهی و علمی که دارند، اطلاعاتی را به دست آورید.

5-    سعی کنید که در مورد زمینه­های شغلی رشته یا رشته­هایی که می­خواهید انتخاب کنید اطلاعات کسب کنید.

6-     ظرفیت رشته­ها، نکات فنی، نحوه تخصیص ظرفیت و شیوه گزینش را بخوبی مطالعه کنید. 

7-    صرفاً بر اساس رتبه انتخاب رشته نکنید و با مشورت با والدین و افراد مطلع بر حسب علایق، توانایی­ها و ارزش­هایتان انتخاب رشته کنید. 

8-    به این نکته مهم توجه کنید که تضمینی وجود ندارد تا شما با دانشگاه رفتن، فرد موفقی شوید. 

9-    بر حسب احساسات آنی و زودگذر، انتخاب رشته نکنید.

10- اگر پیشنهاد والدین و مشاورانتان با علایق و توانایی­ها و استعدادهای شما مغایرت دارد به آنها توضیح داده و از آنها خواهش کنید که در راستای علایقتان به شما یاری رسانند.

11- در انتخاب رشته، حتماً به این نکته توجه داشته باشید که این شما هستید که حداقل چهار سال از بهترین زمان عمر خود را به تحصیل در آن رشته خواهید پرداخت؛ پس خوب فکر کنید و بعد دست به انتخاب بزنید.

12- اگر رتبه و شرایط تحصیلی­تان با علایق و ارزش­های شما تناسبی ندارد، به این نکته فکر کنید که آیا می­توانید یک سال دیگر برای رسیدن به اهدافی که در نظر دارید، صبر کنید؛ اگر جوابتان مثبت بود حتماً این کار را بکنید و اگر منفی بود، سعی کنید که رشته­هایی نزدیک به آنچه را که در نظر داشتید انتخاب کنید.

13- در علایق و ارزش های خود، حتماً به این نکته توجه کنید که چه چیزی برای شما در اولویت قرار دارد: تحصیل در رشته­ای خاص یا یک و چند دانشگاه و شهری خاص، و سپس دست به انتخاب بزنید.

14- اگر رشته­ای خاص در دانشگاهی خاص را درنظر داشتید و اکنون رتبه شما با انتخاب هر دو تناسب ندارد، سعی کنید که رشته را بر دانشگاه اولویت دهید؛ زیرا کنار آمدن با محیط یک دانشگاه، بسیار راحت­تر از کنار آمدن با یک رشته است که می­تواند زندگی شما را در آینده تحت تاثیر قرار دهد.

15- علایق، ارزش­ها، توانایی­ها، اعتقادات و اهداف شما، صرفاً متعلق به شخص شماست و علایق، ارزش­ها، توانایی­ها، اعتقادات و اهداف افراد دیگر، حتی پدر و مادرتان، متعلق به آنهاست؛ پس اگر کسی سعی کرد تا آنها را بر شما تحمیل کند، با منطق و استدلال درست و مؤدبانه، او را قانع کنید و از وی بخواهید تا شما را در انتخاب رشته درست در راستای خواسته­های معقول و بجای شما راهنمایی کند.